Manastir Sumela u Turskoj – duhovnost jača od vekova razaranja

Jedna od omiljenih tema na TT Group portalu su turističke destinacije u kojima je na jedan poseban način i danas prisutan izvorni ranohrišćanski Bog. Današnja Turska je krcata ovakvim  lokacijama. U ovom postu Sonja Todorović ispričaće jednu zanimljuvu priču o Manastiru Sumela.

Na Pontu, u Turskoj, odnosno u Maloj Aziji, nalazi se manastir Sumela. Ime manastira dolazi od reči „stou mela“ što na grčkom jeziku znači „na planini Mela“, odnosno „na Crnoj planini“ jer „melas“ znači crno. Međutim, reč „melas“ može da bude pridev koji se odnosi na Bogorodičinu ikonu, koja nosi manastirsko ime i u manastiru se nalazila vekovima. Štaviše, ikona je toliko tamna da bi se mogla opisati i kao crna.

Već u samom nazivu stoji geografsko određenje manastira. Upravo je geografska pozicija ovog manastira ono što mu daje značaj i definiše ga. Ono što ovaj manastir čini sličnim čuvenim manastirima Meteori u Grčkoj ili našem Ostrogu je neobičan položaj. Naime, manastir Sumela je smešten na strmoj litici, u steni, na visini od 1200 metara.

Nalazi se gotovo iznad provalije. Nekada su se crkve i manastiri gradili u stenama i tako se stvarala zaštita za mnogo ljudi.

To ga čini izuzetno geografski, istorijski i kulturološki bitnim, ali i turistički atraktivnim. Glavni je deo turskog nacionalnog parka Altindere, koji je osnovan 1987. godine.

Ikona Bogorodice Sumela

Manastir Sumela je posvećen Presvetoj Bogorodici. Ikona Bogorodice Sumela se danas više ne nalazi u ovom manastiru nego je u manastiru u egejskoj Makedoniji, koji i nosi naziv ikone, gde su je preneli Grci iz Ponta. Smatra se da je ikona starija od manastira Sumela.

Po predanju, ikonu je stvorio sveti Luka Jevanđelista. Najpre se nalazila u Atini, gde je nosila naziv Bogorodica Atiniotisa, ali je kasnije preneta na Pont, da bi bila sigurnija.

Migracija ikone je prema legendi uzrok nastajanja manastira Sumela. Ikonu su doneli dva monaha, sveti Varnava i sveti Sofronije, koji se ujedno smatraju i za osnivače manastira.

Međutim, vreme osnivanja manastira nije jasno određeno, pa se zato može govoriti o dva moguća datuma  – o četvrtom veku i o devetom ili desetom veku. Postoji i priča da su ikonu Bogorodice do manastira doneli anđeli, a da su je atinski sveštenici Varnava i Sofronije slučajno pronašli na putu do Ponta.

Manastir Sumela je preživeo sve istorijske i ratne potrese koji su se dešavali na Pontu. Za sve to vreme, ikoni Bogorodice ništa se nije dogodilo.

Najbolje vremensko razdoblje manastira je doba Trapezuntskog carstva, jedne od država koja ja stvorena posle krstaškog osvajanja Carigrada, na početku trinaestog veka. Tada je manastir Sumela bio pravoslavno središte i utočište za porobljeni hrišćanski narod.

Manastir je takođe bio obrazovno središte tog podneblja i vremena. Nažalost, tokom Prvog svetskog rata manastir je napadnut, a Bogorodičina ikona je sakrivena u stenama planine na kojoj se i sam manastir nalazi. Kasnije je ikona nađena i preneta na novo mesto.

Pećinska crkva

Kompleks manastira Sumela čine pećinska crkva, koja je centar čitave građevine, nekoliko kapela, kuhinje, studentske sobe i prostorije za turiste, biblioteka i sveti izvor vode. Na ulazu u manastir nalazi se veliki akvadukt koji je nekada snabdevao manastir vodom sa izvora koji je udaljen nekoliko kilometara od kompleksa.

Tu su i dugačke, uske stepenice kojim se mora proći. Freske postoje ne samo u unutrašnjosti manastira, nego je i spoljna strana zida u potpunosti oslikana. Manastir Sumela naziva se još i „ukletim“ zbog magle koja ujutru izgled manastira čini tajanstvenim i prilično zastrašujućim, ali je to ujedno i vrlo lep prizor.

Turski uticaj u izgledu manastira vidi se, pre svega, u enterijeru, u načinu na koji su izgrađene niše, razna ukrasna i korisna udubljenja u zidu, ormari i kamini. Rukopisi, knjige i dokumenti koji su nađeni u manastiru čuvaju se u muzejima u Ankari i Istanbulu.

Puno fresaka je iz vremena vladavine Aleksija III Komnina, ali ima i onih koje potiču iz različitih perioda, pa čak i sa početka osamnaestog veka. Glavne teme prikazane na freskama vezane su uglavnom za Bogorodicu, po čijoj ikoni je ovaj manastir i poznat. Međutim, freske su vrlo oštećene, što zbog požara i vremena, što zbog vandala, ali se radi na rekonstrukciji manastira još od 2012. godine.

Lekovita voda manastira Sumela

Zanimljivo je i postojanje, takozvanih, lekovitih voda, u okviru kompleksa manastira Sumela. U centru kompleksa je sveti bazen u kom padaju krupne kapi vode u nepravilnim vremenskim intervalima. Upravo ove vode pružaju nadu za ozdravljenje ljudima već vekovima, ali i donose određen novac manastiru koji se ulaže u njegovo održavanje i rekonstrukciju.

Nekada davno, i hrišćani i muslimani su dolazili u manastir Sumela iz daleka, samo zbog svete, lekovite vode, a sa sobom su donosili velike darove i bogatstvo.

Istorijska liturgija u manastiru Sumela

Istorijski i religijski značajna liturgija održana je u ovom manastiru 2010. godine. Turska vlada je odobrila jednogodišnje držanje službe, što je vrlo značajno za poštovanje verskih sloboda i verskih manjina. Nakon 88 godina, prvi put, patrijarh Vartolomej Prvi je služio liturgiju koja je doživljena kao događaj od velikog značaja u hrišćaskom svetu.

Liturgiji su prisustvovali potomci upravo onih Grka iz Ponta koji su u periodu napada i razaranja manastira Sumela bili oterani odatle. Dozvoljeno je prisustvo samo 450 do 500 vernika, ali je u blizini manastira postavljeno platno na kome se liturgija mogla pratiti. Više decenija pre ovog događaja, Turci su manastir proglasili za muzej, pa bogosluženje nije bilo dozvoljeno.

Međutim, i dalje je glavna funkcija manastira Sumela turistička. Pored toga što je manastir značajan kulturološki i religijski, u njegovoj blizini su planine, izvori, šume – divna priroda. Sve to ga čini atraktivnim.

I za kraj jedna informacija ako letujete u Turskoj. Za posetioce i turiste koji se odluče da obiđu ovaj značajni manastir na prostoru Turske, bitna je informacija da se kolima manastirskom kompleksu može prići samo do visine od 950 metara. Od te tačke, svi moraju da se penju jedan kilometar planinom da bi došli do ulaza u manastir.