Planina Radan – poziv na avanturu

Kao i mnogi, kao i svuda, živimo u zabludi da je uvek negde daleko mnogo bolje, žudimo i patimo jer umišljamo da je tuđe slađe. A pred nama stoje naša bogatstva koja po pravilu ne primećujemo dok nam drugi na njima ne pozavide. Tek tada otvaramo oči i vidimo punu lepotu zemlje koju onda ponosno nazivamo svojom.

Radan je lep i čudesan po sebi. Ali je lep i čudesan i po lepotama i čudimo koje su se na njemu smestile, koje je kao dobar domaćin udomio, banje, prirodne fenomene, narodne priče i legende.

Geografske činjenice o Radan planini

Radan je planina na jugu Srbije. Deo je grupe Rodopskih planina koje su nastale alpskom orogenezom, razlamanjem starog rodopskog kopna. Razlamanje, koje je vršeno horizontalnim i vertikalnim tekstonskim pokretima, stvorilo je kotline (spuštanjem) i gromadne planine (izdizanjem).

Planina Radan sastavljena je od tri planinska masiva: Majdan planine, Ravne planine i Petrove gore. Najviši vrh planine je Šopot i njegova visina je 1408 metara. Druga dva poznata vrha su Sokolov vis i Petrov vrh i sa njih se pogled po vedrom danu prostire jako daleko.

Radan planina, predeo iznad Đavolje varoši

Radan se prostire na teritoriji opština Lebane, Bojnik, Prokuplje, Kuršumlija i Medveđa i zauzima površinu od 466 km². Opkoljena je rekama Toplicom na severu i Jablanicom na jugu. Na karti ćete je pronaći jugozapadno od Prokuplja i zapadno od Lebana.

Geološku osnovu Radana čine silikatne stene iz paleozoika sa kristalnim škriljcima. Pogodnu klimu i status blage planine Radanu donose planine koje ga okružuju: Pasjača, Vidojevica, Rgajska planina i Sokolovica. One sprečavaju dolazak hladnih i vlažnih struja sa severne i zapadne strane.

Sa druge strane, na istoku i jugu Radan se otvara u Pustorečku kotlinu pa je ta strana izložena jakom sunčevom zagrevanju i stoga je klima na planini toplija i blaža. Posledica ovoga je neobična pojava, prirodni fenomen, da se nivo hrastove šume na Radanu diže do 900 metara nadmorske visine, umesto uobičajenih 700.

Inače, na planini preovladava bukova čuma, a pored hrastove može se naići i na predele pod antropogenom šumom bora, smrče i jele. Livade Radana bogate su lekovitim biljem kao i šumskim plodovima. Što se endemskih i reliktnih biljnih vrsta tiče, najznačajniji su ostaci prašume iz doba tercijara.

U šumama Radana žive vukovi, divlje svinje, jazavci, lisice i kune. U rezervatima „Srbija šume“ se uzgajaju mufloni a smatra se da je na ovoj planini do 1960 godine postojala autohtona srpska rasa pasa, Srpski mastif, SOP (srpski odbrambeni pas), takođe poznat i kao „Dušanov mastif“.

Misteriozni kameni zid

Nedavno se na planini Radan pojavilo jedno otkriće koje je isprva bilo teško objasniti. A, naravno, kako to uvek biva, dok se čeka na naučno objašnjenje narod ispreda priče, pretpostavlja, mistifikuje, a sve u želji da odgonetne nepoznato kako ga ono više ne bi uznemiravalo.

U pitanju je kameni zid, dužine oko stotinu i širine oko deset metara. Zid je sastavljen od kamenih blokova različitih oblika dužine do jednog metra. Svaki blok savršeno je uklopljen u drugi i ta ogromna preciznost navela je teoretičare da osmisle priču po kojoj on nije od graditelja sa ove planete.

I bili su u pravu. Jer, zid uopšte nije delo ni ljudskih ni bilo čijih drugih ruku. U pitanju je prirodni fenomen vulkanskog porekla i starost ovog zida procenjuje se na 65 miliona godina. Istraživanja su pokazala da su horizontalne kamene kolone posledice erupcije mega vulkana. Magma koja se utiskuje i izlazi na površinu, u dodiru sa različitom temperaturom, kristališe se i tako se dobijaju pravilni pentagonalni i heksagonalni oblici. To je prava misterija iza bazaltnih stubova koji su na prvi dodir oduševili svakog ko ih je video.

Pretpostavlja se da je ovaj prirodni zid još u rimsko doba bio iskorišćen za utvrđenje, a poznato je da je na tom mestu u srednjem veku bila kula Branka Mladenovića, oca Vuka Brankovića, pa je taj deo planine poznat i kao Brankova kula. U svakom slučaju, ovo je jedinstven fenomen te vrste u Srbiji, a najpoznatija slična pojava u svetu je „Džinovski most“ u Irskoj, koji je u vodoravnom položaju.

Crkva svetog Lazara i šest uvijenih šljiva

U podnožju Radan planine, na njenoj severnoj strani, nadomak Prolom banje, nalazi se crkva Lazarica i u njenom dvorištu šest uvijenih stabala šljiva. Zbog ovih šljiva crkva je posebno interesantna turistima. Priča se i da u dvorištu uvek ima tačno šest šljiva, da kad se jedna osuši ili uvene, na njeno mesto izraste nova, čije je stablo takođe uvijeno.

Takođe, posetioci imaju još jednu priliku da se načude. Naime, u različitim periodima dana i noći, stabla šljiva formiraju različite oblike, figuru srednjevekovnog ratnika sa štitom, mač, glavu konja. Sve ove figure se teško raspoznaju na fotografijama, ali onaj ko želi da ih vidi, uspeće u tome, bilo zato što su one zaista tu ili zbog svoje želje.

Prema legendi, šest šljiva u dvorištu crkve postoji iz vremena oko Kosovskog boja. Godine 1389. na svom putu ka Kosovu polju, elitni deo vojske koji je bio predvođen Kosančić Ivanom i Milanom Toplicom ugledao je crkvu i to shvatio kao božiji znak. Vojska je došla u crkvu da se pričesti, a nakon toga je šest puta obišla oko crkve. Šljive, koje su bile zasađene u dvorištu, okrenule su se za njima šest puta. Vojnici su obećali da će se po povratku iz boja ponovo pričestiti u crkvi i obići je u suprotnom smeru ali, kako se to nikada nije desilo, šljive su ostale da stoje spiralno uvijene.

Antigravitacija – Misterija kratkog daha

Iako su neki meštani i novinari možda hteli da potraje duže, priča o izvrnutom gravitacijskom polju, tj.gravitacijskoj anomaliji, na Radanu bila je misterija kratkog daha. Međutim, umesto nje je došla jedna divna optička varka, koja danas na pošteniji i racionalniji način privlači turiste.

U čemu je stvar? Na jednom delu puta po obroncima Radan planine, nadomak sela Ivanje, pojavio se neobičan fenomen. Stvari, automobili, voda i sve drugo što se može kretati pod silom zemljine teže, ovde se kreće uzbrdo, umesto, kako to zdrav razum i iskustvo nalažu, nizbrdo.

Nakon što su mediji gladni sesnzacionalizma i meštani željni pažnje bez pravog istraživanja servirali priču koja je brzo obišla Srbiju, priču o prirodnoj anomaliji i delovanju nekih nepoznatih sila koje čine da se stvari odvijaju na način potpuno suprotan poznatoj praksi, grupa skeptika i radoznalaca je jednostavnim postavljanjem libele utvrdila da je reč o običnoj optičkoj varci.

Naime, svako ko se nađe na tom delu puta i zaustavi svoj auto primetiće da se on, ako ne kočimo, bez pogonu kreće uzbrdo. Ali stvar je jednostavna, iako time nije manje uzbudljiva. Poenta je u tome što prividna linija horizonta nije na kraju puta, gde on nestaje sa pogleda, već se čini kao da se nalazi negde gore, verovatno zbog dva ravna brda. Utisak je još jači dok se putnik nalazi u automobilu, pa nema potpunu preglednost. Na kraju, čitava misterija je bila kratkog daha i ukazala na neprofesionalnost novinara i glad za senzacionalizmom, ali je popularizovala jedan fenomen koji je sam po sebi interesantan i vredan pažnje, optičku varku koja čini da nizbrdica deluje kao uzbrdica.

Ivan kula

Na još jedan način je priča o Radan planini povezana sa Kosančić Ivanom. U pitanju je Ivan kula, srednjevekovni grad na vrhu vulkanske kupe koja je zaravnjena i strmo zasečenih strana. Nalazi se na 1076 metara nadmorske visine, 33 kilometara južno od Kuršumlije.

Danas možemo videti ostatke utvrđenja, kulu pravougaone osnove visoku 14 metara, koja stoji na rimskim temeljima, debelih zidova od grubo sečenih blokova peščara. Ova zaravan je danas izvanredan vidikovac, a same građevine nisu do sada dovoljno istražene.

Prema legendi, tu je bila čuvena „bijela kula“ iz koje su Ivan Kosančić i Milan Toplica, pripadnici reda zmaja, otišli u Kosovski boj. Nakon boja, grad je došao pod upravu Despota Stefana Lazarevića.

Turistički giganti sa Radan planine

Na planini Radan nalazi se veći broj lokaliteta koji su izuzetno popularni u svetu turizma. Kako svaki od njih zaslužuje posebnu priču, ovog puta ćemo tek ukratko dati glavne karakteristike svima dobro poznatih destinacija.

Na obodu Radan planine, uz obalu reke Toplice, nalaze se ostaci neolitskog naselja Pločnik. U pitanju je lokalitet Vinčanske kulture u istoimenom selu. Život u ovom naselju odvijao se od 5500. do 4800. godine p.n.e. a prema najnovijim saznanjima ovde se nalazilo najstarije metalurško naselje na svetu. Početkom 2009. godine ovde je otpočela rekonstrukcija neolitskog sela sa krajnjom idejom da se lokalitet voznom turom poveže sa Kuršumlijom, Prokupljem i Djavoljom varoši.

Na padinama Radan planine smeštena je i Prolom banja. Nalazi se u Topličkom okrugu, u opštini Kuršumlija, a samo naselje ima oko stotinak stanovnika. Već posle Prvog svetskog rata ovde je počelo ozbiljnije korišćenje toplih izvora i za vreme Jugoslavije Prolom banja postaje značajan banjski centar. Danas je poznata kao rehabilitacioni i centar za lečenje bolesti organa za varenje, krvnih sudova, kože, bubrega i mokraćnih puteva.

Na desetak kilometara od Prolom banje nalazi se turistička atrakcija Đavolja varoš. U pitanju je redak prirodni fenomen na zemlji, svetskog značaja. Sastoji se od oko 200 glavutaka (kula, piramida) izuzetne lepote i velike neobičnosti. Poznati fenomeni sličnog tipa postoje u Alpima, u francuskoj gornjoj Savoji kao i u Americi na lokalitetu poznatom kao „Bašta bogova“. Međutim, u Đavoljoj varoši kule su brojnije, većih dimenzija i postojanije. Nešto slično u regionu možete videti u Bugarskoj, kod Belogradčika.

Meštani, koji pre javljanja interesovanja nauke za ovaj fenomen nisu mogli da objasne „đavolje kule“ osmislili su brojne legende. Jedna od njih je i ta da je jedan rimski car na ovim prostorima, kako mu se ne bi osipalo bogatstvo, rešio da sopstvenu ćerku uda za njenog rođenog brata, svog sina. Kada su svatovi to videli, skamenili su se od zgražavanja i ostali tako do današnjih dana.

Justiniana Prima, Caričin grad, takođe se nalazi na Radan planini, sedam kilometara od Lebana, 30 od Leskovca. U pitanju je lokalitet iz šestog veka, ostaci jednog od najvećih gradova Vizantije. Podigao ga je najveći vizantijski vladar, Justinijan I, u znak zahvalnosti kraju u kom se rodio.

Grad je bio važan kulturni, politički, ali i religiozni centar, jer se u njemu nalazilo sedište novosnovane arhiepiskopije, Justiniane Prime, koja je imala nadležnost nad severnom Ilirijom.